دوومامۆستاى زانكۆى كۆيه توێژينه‌وه‌یه‌كیان لە گۆڤارێكى نێوده‌وڵەتى بڵاو بۆوه
News #11, Issue 16, April 2016 | Núcey #11, Jhimarey 16, Mangí 4 Sallí 2016 | نوچەی 11، ژمارەى 16 مانگی 4 ساڵی 2016
توێژينەوەيەكى مامۆستايان هاوكار ئەكرەم عەوڵا و رێبین عەبدولقادر عەزیز لە بەشى ئينگليزى فەكەڵتى زانستە مرۆڤايەتى و كۆمەڵايەتييەكانى زانكۆمان به ناونيشانى ( لێكۆلینەوەیه‌ك له سه‌ر وشه خواستراوه‌كان له زمانی ئینگلیزیه‌وه بۆ كوردی) لە گۆڤارێكى نێوده‌وڵەتى كە تايبەته بە ديراساتى كورديى بڵاوبۆوه.
ئه‌م توێژینەوه‌یه بۆ؟
بەڕێز مامۆستا هاوكار مامۆستا ده‌رباره‌ی توێژينەوەكە ده‌ڵێت " ئه‌م بابه‌ته ( لێكۆلینه‌وه‌یه‌كە له سه‌ر ووشه خواستراوه‌كان له زمانی ئینگلیزیه‌وه بۆ كوردی)
A Survey on Loanwords from English to Kurdish
له‌و ووشانه ده‌كۆڵێته‌وە كه له زمانی ئینگلیزیه‌وه هاتوونه نێو زمانی كوردی". هه‌ر زمانێك كۆمه‌ڵێك ووشه‌ی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه، هه‌رچه‌نده هه‌ندێك جار وشه‌كان له زمانێكدا رێگای خۆیان ده‌دۆزنه‌وه له وشه‌ی زمانێكی تردا لە بەرئه‌وه‌ی ئه‌م زمانانه له‌وانه‌یه به شیوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان له په یوه‌نديدا بووبن له‌گه‌ڵ یه‌كتری، كاتێك كه دوو زمان په یوه‌ندی دروست ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ یه‌كتری، خواستن له‌وانه‌یه رووبدات.
زمانی ئینگلیزی وه‌كو زمانێكی بیانی سه‌ره‌كی داده‌نرێت له‌هه رێمی كوردستاندا. به شێوه‌یه‌كی مێژوویی زمانی كوردی له په‌یوه‌ندی دابوه له‌گه‌ڵ زمانی ئینگلیزی ، كاتـێك كه زمانی ئینگلیزی بوو به زمانێكی پایه بڵند له جیهاندا. به تایبه‌تیش ئه‌م كارلێكردنه زیاتر ده‌ركه‌وت كاتێك كه ئینگلتەرە عێراق و كوردستانی داگیر كرد و به شی باكوری ووڵات بۆ ماوەیه‌كی درێژ له گه‌ڵ زمانی ئینگلیزیدا به‌ریه‌ك كه‌وتن. دواتر، ئینگلیزی چووه نێو پڕۆسه‌ی فێركردن و فێربوونی زمانی ئینگلیزی وه‌كو زمانێكی بیانی. له‌وه‌ش زیاتر، میدیا رۆڵیێكی گرنگی بینی له به‌كارهێنانی وشه‌ی جیاوازی ئینگلیزی له كوردیدا به شێوه‌ی زاره‌كی و نازاره‌كی.
سه‌ڕای هه‌موو ئه‌مانه‌ش، ژماره‌یه‌كی كه‌م توێژینه‌وه ئه‌نجام دراوه بۆ لیكۆلینه‌وه له ژماره‌ی ئه‌و ووشه خواستراوانه‌ی كه له زمانی ئینگلیزیه‌وه هاتونه نێو زمانی كوردی. ئه‌م توێژینه‌وه‌یه ته‌نها له‌و به‌شه‌ی كوردستانی عێراق ده‌كۆڵیته‌وه كه دیالێكتی سۆرانی به كارده‌هێنرێت.
پوخته‌ی توێژینه‌وه‌كه
له‌م تويژینه‌وه لیکۆلین ئامێزە‌دا ووشه خواستراوه‌کان له ئینگلیزیه‌وه بۆ کوردی لێیان ده‌کۆڵرێتەوە. زیاتر لە ۳٥٠ ووشه ده‌دۆزرێته‌وه که له ئینگلیزیه‌وە هاتونه ناو کوردی وه‌کو ووشه‌ی خواستراو. به‌گوێره‌ی ئه‌و لیسته ووشه‌یه‌یی که له‌گەڵ ئه‌م توێژینه‌وەیه‌دا دێت، شێوازەکانی ئه‌م ووشانه پۆڵین دەکرێن به‌گوێره‌ی پێوه‌ری تایبه‌تی فۆنۆلۆجی وه‌کو ووشه‌ی خواستراوی چۆنیه‌ک، نیمچه چۆنیه‌ك و ناچۆنیه‌ك. شێوازه چۆنیه‌که‌کان، وا تێبینی ده‌کران که‌وا باوترین جۆری ووشه‌ی خواستراو بن له ئینگلیزیه‌وه بۆ کوردی. مانای هه‌ر ووشه‌یه‌کی خواستراو له زمانی به‌خشه‌ر(ئینگیزی) بۆ زمانی وه‌رگر (کوردی) نه‌گۆراوه. هه‌رچه‌نده شێوازی بێژانی هه‌ندێ شێوه‌ی تایبەتی ووشه خواستراوه‌کان به‌شێوه‌ی به‌شی دەگۆرێن یاخود به‌خۆماڵی ده‌کرێن.ئه‌مه‌ش مانای وایه، وشه خواستراوه نیمچه‌ییە چۆنیەکه‌کان لەوانه‌یه هێشتا هه‌ر وه‌کو وشه‌ی،خواستراو سەير بكرێن بەڵام وشە خواستراە ناچۆنيەكەكانتا ڕادەيەك نەزانراوەن.
ئامانج و گرنگی توێژینه‌وه‌كه
ئه‌م توێژینه‌وه‌یه سەره‌تا له ووشه خواستراوه‌كان له ئینگلیزیه‌وه بۆ كوردی ده‌كۆڵیته‌وه. دواتر هه‌وڵی دروست كردنی لیسته ووشه‌یه‌ك ده‌دات كه نزیكه‌ی هه‌موو ووشه خواستراوه‌كان له ئینگلیزیه‌وه بۆ كوردی له خۆ بگرێت.بۆیه خوێندكارانی زانكۆو مامۆستایانی ئینگلیزی و زمانه‌وانان و توێژه‌ران ده‌توانن سود له ئەنجامه‌كانی ئه‌م توێژینه‌وه‌یه وه رگرن.ئه‌مه‌ش مانای وایه ،توێژنه‌وه‌كه ڕیگە به هه‌ركه سێك ده‌دات كه بیه‌وێت ووردبێته‌وه و راده‌ی ووشه خواستراوه‌كان بببنێت كه ها تۆته نێو زمانی دایكیان.
سەبارەت بە خاڵى سەرنج ڕاكێش لە توێژينەوەكەياندا، مامۆستا هاوكار دەلێت "ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنج بوو له‌م توێژینه‌وه‌یه دا ئه وه بوو كه ووشه خواستراوه‌كان له ئینگلیزیه‌وه بۆ كوردی جیاواز بون. به گوێره‌ی شێوازه‌كانی خواستن له زمانی به خشه‌ره‌وه بۆ زمانی وه‌رگر. شێوازه‌كانی خواستن به گشتی دوو جۆرن: هاورده كراوه‌كان و جێگره‌وه‌كان. یه‌كه‌میان ئه‌و ووشانه ده‌گرێته‌وه كه ده‌خواسترێن به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ گۆرانكاریه‌ك له ماناو خوێندنه‌وه یان روبدات، به‌ڵام ئه‌وه‌ی دوه‌میان ئه‌و ووشانه ده‌گرێته‌وه كه ووشه خواستراوه‌كان له‌زمانی به‌خشه‌ر به شتیكی تر جێیان ده‌گرێته‌وه له زمانی وه‌رگر. له‌م توێژینه‌وه یه‌دا ووشه خواستراوه‌كان كه ژماره‌یان 358 ووشه بوو به گوێرەی پێوه‌ری فۆنۆلۆجی پۆلین كران بۆ سێ جۆر: ووشه‌ی خواستراوی چۆنیه‌ک، نیمچه چۆنیه‌ك و ناچۆنیه‌ك. ووشه خواستراوه چۆنیه‌كه‌كان ئه و ووشانه‌ن كه له‌لایه‌ن قسه‌كه‌رانی زمانی وه‌رگره‌وه وه‌رده‌گیرێن به‌هه‌مان شیوه‌ی زمانی به‌خشه‌ر ده خوێندرێته‌وه وه‌كو ئه م ووشانه
(Address, Album= Adrěs, Album)
ووشه‌ی خواستراوه نیمچه چۆنیه‌كان ئه‌و ووشانه‌ن كه‌وه‌رده‌گییرێن به‌ڵام به‌شیكی ووشه كه به بزوێنێك یا خود نه بزۆێنیك له زمانی وه رگر جێی ده گیرێته‌وه وه‌كو ئه‌م ووشانه
(Battery, Bottle= Patri, Bitĺ)
ووشه خواستراوه ناچونیه‌كه‌كان ئه‌و ووشانه‌ن كه وه‌رده‌گیرێن به‌لام به شێوه‌یه‌كی زۆر جیاوازتر له زمانی به‌خشه‌ر ده‌خوێنرێنه‌وه وه‌كو ئه‌م ووشانه
(Budget, Pliers= Buja,Playis)
"دەربارەى پێويست بوونى توێژينەوەى تر دەڵێت "بۆ دۆزینه‌وه‌ی ووشه‌ی خواستراوی زیاتر توێژینه‌وه‌ی زیاتر پێویسته. ئەمەش ده‌توانرێ له توێژینه‌وه‌یه‌كی گەوره‌تردا بكرێت. له وەش زیاتر، فه‌رهه‌نگیكی ووشه خواستراوه‌كان له ئینگلیزیه‌وه بۆ كوردی زۆر پێویسته بۆ ئه‌وه‌ی خوێندكار و مامۆستاو توێژه‌ران سودی لێ ببینن له پرۆسه‌ی فێربوون و وانه‌ووتنەوه‌و ئه‌نجامدانی توێژینه‌وه. جگه له‌مه‌ش شیكردنه‌وه‌یه‌كی ئیتمۆلۆژی ووشه خواستراوه‌كان پێویسته، له‌به رئه‌وه‌ی هه‌ندێ له ووشه كان له زیاتر له دیالێكتێكی زمانی كوردی دا بوونیان هه یه. وه‌هه روه‌ها هه‌ندێ ووشه له وانه یه له زمانی تره‌وه هاتبنه ناو كوردی بۆ ئه‌مه‌ش توێژینه‌وه‌ی تر پێویسته."
گوڤاری (International Journal of Kurdish Studies (IJOKS
گۆڤاری دیراستی كوردی ،گۆڤاریكی نێوده‌وڵەتی زانكۆی دیجلەیه له كوردستانی باكور كه جەخت لەسەر توێژینه‌وه‌ی كوردی ده‌كات به زمانی ئینگلیزی بۆ سه ردانی ئه م گۆڤاره كلیك لێره بكه
كليك لێرە بكە بۆ خوێندنەوەى توێژينەوەكە
زانیاری
هاوكار اكرم عوڵا
نازناوى زانستى: مامۆستای یاریده‌ده‌ر
پسپۆڕى ورد: زمانه‌‌وانی كاره‌‌كی
ژماره‌ى توێژينه‌وه بڵاوكراوه‌كان: ۳ توێژینه‌وه
